Integracja to proces, którego celem jest jak najwcześniejsze i jak najpełniejsze uczestnictwo wszystkich dzieci w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Oznacza to, iż w placówkach oświatowych opieką powinny być objęte również dzieci niepełnosprawne z następującymi zaburzeniami:
- z mózgowym porażeniem dziecięcym,
- z przepukliną oponowo- rdzeniową,
- z niepełnosprawnością umysłową,
- niewidome,
- niedosłyszące z zaburzeniami emocjonalnymi,
- z cukrzycą.
Właśnie z uwagi na potrzebę wyrównywania ich szans rozwojowych, tworzy się placówki integracyjne ( przedszkola, szkoły ) , gdzie w gronie rówieśników dzieci niepełnosprawne przygotowywane są - na miarę swoich możliwości - do samodzielnego pokonywania trudności, jakie niesie ze sobą codzienność. Odpowiedzialne włączenie dzieci niepełnosprawnych w główny nurt szkolnictwa wymaga udzielania im pomocy i wsparcia specjalistycznego, szczególnie w pierwszym okresie adaptacji dziecka do grupy. Bardzo ważna jest współpraca nauczyciela przedszkola z rodziną oraz specjalistami w zakresie rozpoznawania potrzeb dziecka niepełnosprawnego oraz ustalania optymalnych warunków dla jego funkcjonowania w nowym środowisku. W ostatnich latach daje się zauważyć ożywiony ruch w dziedzinie integracji społecznej w przedszkolu. Powstają nowe placówki przedszkolne, które zapewniają dzieciom niepełnosprawnym prawidłową opiekę wychowawczą w normalnej grupie rówieśniczej. Placówki integracyjne przyjmują na siebie zarówno zadania, jakie stoją przed przedszkolami masowymi, jak i te, które mają zapewnić specjalistyczną pomoc dzieciom niepełnosprawnym. Zauważa się różne formy integracji przedszkolnej. Można wyróżnić integrację indywidualną lub grupową, formalną lub rzeczywistą. Mówiąc o integracji indywidualnej, mamy na myśli taką sytuację, w której dziecko niepełnosprawne wychowuje się i uczy w przedszkolu masowym i jest traktowane na równi z innymi dziećmi. Okazuje się jednak, co wykazuje obserwacja dzieci korzystających z systemu integracji indywidualnej, że napotykają one wiele trudnych sytuacji. Szczególnie chodzi o takie, które wynikają z niemożności sprostania takim samym wymaganiom, jakie stawiane są dzieciom pełnosprawnym. Tę formę integracji określa się często mianem integracji ukrytej, wymuszonej, która może dać negatywne efekty, zwłaszcza gdy brakuje specjalistycznej pomocy. O częściowej integracji grupowej mówimy wtedy, gdy w przedszkolu masowym obok grup dzieci zdrowych znajdują się odrębne grupy dzieci o jednakowym rodzaju zaburzeń, np. zaburzenia w obrębie motoryki w wyniku porażenia mózgowego. Mają one do dyspozycji własne pomieszczenia oraz nauczycieli przygotowanych w zakresie pedagogiki specjalnej. Dzieci pełnosprawne i te z zaburzeniami odwiedzają się lub uczestniczą we wspólnych zabawach bądź wycieczkach. Integracja formalna ma miejsce wtedy, gdy dzieci z odchyleniami od normy rozwojowej przebywają w jednej grupie społecznej z dziećmi pełnosprawnymi, ale jest to jedynie wspólnota miejsca, bez bliższych kontaktów społecznych i więzi emocjonalnych. Integracja rzeczywista występuje wówczas, gdy zachodzi pełna łączność wszystkich dzieci niezależnie od stopnia ich sprawności i możliwości rozwojowych, czyli w każdej płaszczyźnie współdziałania. Jest to zatem ta forma integracji, w której łączy się dzieci zdrowe z niepełnosprawnymi. Często określa się ją mianem integracji pełnej, całkowitej. Jak wykazują obserwacje ta forma integracji jest najczęściej stosowana. Wszystkie przedszkola wprowadzające integrację rzeczywistą mają podobną strukturę organizacyjną:
- podczas rekrutacji pierwszeństwo mają dzieci mieszkające blisko przedszkola,
- w grupie jest maksymalnie 15 dzieci, w tym 3-4 niepełnosprawne,
- wśród niepełnosprawnych są dzieci z różnymi zaburzeniami w rozwoju: z opóźnieniem rozwojowym w zakresie percepcji, motoryki, mowy, z mikrodefektami rozwojowymi, z wadami narządu ruchu, z problemami emocjonalnymi, a także dzieci upośledzone w stopniu lekkim,
- przy doborze dzieci z takimi odchyleniami rozwojowymi placówki kierują się również zróżnicowanym stopniem nasilenia tych odchyleń,
- do integracji kwalifikują się dzieci od 4 roku życia,
- czas pobytu dziecka niepełnosprawnego w przedszkolu w miarę możliwości ogranicza się do 4 godzin dziennie,
- do pracy z dzieckiem zdrowym i niepełnosprawnym zatrudnia się nauczyciela z przygotowaniem do wychowania przedszkolnego, pedagogów specjalnych, psychologów, rehabilitantów ruchowych, instruktorów umuzykalniania oraz konsultantów: logopedę, ortopedę, neurologa dziecięcego.
Placówki oświatowe, które przed dziesięcioma laty, a także później rozpoczęły działalność integracyjną, musiały dokonać licznych zmian w podejściu do koncepcji i stylu nauczania oraz co istotne w podejściu do dziecka niepełnosprawnego i jego rodziny. Kierunek tych zmian został zaprezentowany w opracowaniu Jadwigi Boguckiej z Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej . Autorka po jednej stronie stawia tradycyjny sposób podejścia do rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym, po drugiej natomiast nowe stanowisko. Według autorki wszystkie placówki oświatowe których dotyczy problem integracji powinny dążyć do optymalizowania wzajemnych kontaktów z rodziną. Zmiany w sposobie ujmowania tejże kwestii obrazuje poniższa tabela :
Tabela 1. Tradycyjne i nowoczesne ujęcie relacji z rodziną dziecka niepełnosprawnego.
- METODA TRADYCYJNA
- Izolacja dziecka od rodziny (opieka w instytucjach)
- Można pomagać samemu dziecku
- Koncentracja na zaburzeniach ,brakach, aspektach medycznych, leczeniu
- Statyczne rozumienie potrzeb dziecka
- Przygotować dziecko do przedszkola i szkoły
- Dzieci z problemami wymagają nauczania indywidualnego, w grupach wyrównawczych, placówkach specjalnych
- Najlepiej uczyć w grupach jednorodnych (homogenicznych )
- O losach dziecka decydują specjaliści
- Uczą nauczyciele specjaliści specjalnym programem, specjalnymi metodami
- Uczenie oparte na indywidualizacji i rywalizacji
- Odrębny system finansowania i zarządzania placówek specjalnych
- Finansowanie instytucji
- METODA ALTERNATYWNA
- Wspieranie rodziny (wspieranie dziecka w lokalnym środowisku)
- Nie jest to możliwe bez udziału rodziny
- Koncentracja na mocnych stronach dziecka, pozytywach rodziny, aspektach społeczno - edukacyjnych
- Dynamiczne, holistyczne rozumienie potrzeb dziecka
- Przygotować przedszkole i szkołę do przyjęcia dziecka
- Mogą być uczone w mniejszych grupach przedszkolnych, klasach szkolnych ogólnodostępnych, odpowiednio przygotowanych ( integracyjnych )
- Efektywność uczenia wzrasta w grupach zróżnicowanych ( heterogenicznych )
- O losach dziecka decydują rodzice
- Uczą nauczyciele wspierani przez specjalistów w ramach wspólnych podstaw programowych dostosowanych do możliwości i potrzeb dziecka metodami aktywnymi programowych dostosowanych do
- Uczenie oparte na współdziałaniu i negocjowaniu celów
- Wspólny system zarządzania
- Pieniądze "idą" za dzieckiem
Obecnie w podejściu do dziecka niepełnosprawnego, źródeł niepowodzeń szukamy nie w dziecku, ale poza nim. Dziecko nie powinno być "etykietkowane" tzw. diagnozą negatywną. Wywiera ona zły wpływ na obraz samego siebie, na nauczycieli, rodziców a w rezultacie na otoczenie. Troska rodziców i nauczycieli, a także specjalistów powinna skupiać się na poprawianiu warunków funkcjonowania placówki a nie na tym jak przygotować dziecko do korzystania z jej usług. W każdym przypadku należy przyjąć odpowiednie rozwiązanie dotyczące zmian w przedszkolu czy też w szkole oraz odpowiedniego przygotowania do przyjęcia dziecka z określonym typem niepełnosprawności. Włączenie dzieci niepełnosprawnych do grup integracyjnych rodzi obawy dotyczące przygotowania placówek przedszkolnych i szkolnych oraz nauczycieli do uwzględnienia w nurcie kształcenia dzieci o odmiennych sprawnościach psychologicznych oraz o odmiennym wyglądzie . Edukacja integracyjna wymaga nie tylko zmian instytucjonalnych, ale przede wszystkim głębszych zmian dotyczących wewnętrznych nawyków i postaw osób realizujących jej ideę. Szczególna rola w kształtowaniu tej wrażliwości u dzieci przypada właśnie oddziałom integracyjnym.
Żaneta Kotkowska-Skrypak |